W nowym rozdaniu pomocy dla małych gospodarstw liczy się przede wszystkim pomysł na inwestycję, która faktycznie pozwoli gospodarstwu generować większe przychody. Taki jest podstawowy cel tego programu: wsparcie wyłącznie dla operacji, które będą przyczyniały się do zwiększenia orientacji rynkowej gospodarstwa rolnego i wzrostu wartości sprzedaży brutto produktów rolnych. Co ważne – z tych większych przychodów trzeba będzie się rozliczyć, a nie tylko je teoretycznie zadeklarować na papierze. Dlatego tym razem to właśnie pomysł na rozwój produkcji ma kluczowe znaczenie. Mając już dobry pomysł, należy go oczywiście skonfrontować z wymaganiami samego programu.

Pomoc w wysokości 100 czy 120 tys. zł?

Wyższa kwota pomocy przysługuje w dwóch przypadkach: albo gospodarstwo ubiegające się o pomoc jest gospodarstwem ekologicznym (wówczas wyższa kwota pomocy należy się bez względu na rodzaj inwestycji), albo inwestycja dotyczy rozpoczęcia sprzedaży produktów rolnych wytwarzanych w gospodarstwie w ramach tzw. krótkich łańcuchów dostaw (KŁD). Mowa tu o sprzedaży bezpośredniej, dostawach bezpośrednich i rolniczym handlu detalicznym – oczywiście takim, który jest zarejestrowany i prowadzony zgodnie z przepisami. Przy czym w przypadku krótkich łańcuchów dostaw na wyższą kwotę pomocy liczyć mogą tylko wnioskodawcy, którzy przed złożeniem wniosku nie prowadzili takiej działalności przez przynajmniej dwa poprzedzające lata.

Dla pozostałych inwestycji przewidziano dofinansowanie w kwocie 100 tys. zł. Jest to płatność ryczałtowa, która wypłacona będzie w dwóch ratach (80% kwoty pomocy po zawarciu umowy z ARiMR i rozpoczęciu realizacji biznesplanu, a 20% po jego zrealizowaniu) ale nie pokryje w całości kosztów inwestycji. Tym razem przynajmniej 15% kosztów inwestycji musi pokryć wnioskodawca, co oznacza, że w ostatecznym rozliczeniu trzeba udokumentować poniesienie wydatków wyższych niż przyznana pomoc.

Kto się kwalifikuje do wsparcia dla małych gospodarstw?

Aby rolnik do tej pomocy się kwalifikował, musi spełniać dwa podstawowe warunki:

• Po pierwsze wielkość ekonomiczna jego gospodarstwa, liczona na podstawie upraw z 2023 roku oraz obrotu stada zwierząt również za bieżący rok, nie może przekroczyć 25 tys. euro SO (na podstawie wskaźników SO 2017).
• Po drugie musi udokumentować uzyskanie przychodu z działalności rolniczej (ze sprzedaży produktów rolnych) na kwotę przynajmniej 5000 zł – liczą się przychody z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o przyznanie pomocy, tzn. jeśli wniosek będzie złożony we wrześniu, będą brane pod uwagę sprzedaże od września 2022 do sierpnia 2023 włącznie.

Kluczowe jest więc posiadanie dokumentów potwierdzających sprzedaż, ponieważ ARiMR będzie uwzględniała wyłącznie faktury VAT, faktury VAT-RR, paragony fiskalne, umowy kupna–sprzedaży (ale pod warunkiem, że należność za sprzedane produkty została zapłacona przelewem), informacje z ewidencji sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych w ramach RHD (ewidencja musi być prowadzona zgodnie z przepisami dotyczącymi podatku dochodowego PIT).

Jakie inwestycje w małych gospodarstwach?

Chociaż katalog inwestycji nie jest zamknięty, a wytyczne mówią o możliwości wsparcia inwestycji materialnych i niematerialnych służących do prowadzenia produkcji rolnej, przygotowania do sprzedaży produktów rolnych lub działalności w zakresie wprowadzania żywności na rynek w ramach KŁD, w tym w szczególności inwestycji budowlanych, zakupu wyposażenia budynków, nowych maszyn, urządzeń i sprzętu oraz wartości niematerialnych i prawnych (wszelkiego rodzaju licencje, prawa autorskie itp.).

Wiele inwestycji jest z tego katalogu wykluczonych na podstawie przepisów ogólnych. Jednym z bardziej dotkliwych wykluczeń jest oczywiście wyłączenie możliwości finansowania zakupu nieruchomości – w tym gruntów rolnych. Nie ma również możliwości finansowania inwestycji dotyczących nawadniania gruntów rolnych oraz budowy ujęć wody, czy zakładania sadów i plantacji wieloletnich oraz wymiany w nich nasadzeń. Nie ma również możliwości finansowania zakupu zwierząt – także stada podstawowego, co było dopuszczalne w ramach restrukturyzacji małych gospodarstw z PROW 2014–2020.

Taki zakres wykluczeń ogranicza mocno możliwe koncepcje rozwoju gospodarstwa i zwiększenia przychodów z niego uzyskiwanych. Skoro nie można tych pieniędzy wydać na zakup dodatkowych gruntów czy zwierząt, co w logiczny sposób podniesie zdolność do generowania przychodów, jak również założenie dodatkowego sadu, czy np. plantacji borówki, na czym wygenerować ten dodatkowy przychód?

Zwiększenie sprzedaży produktów

A to właśnie zwiększenie wartości sprzedaży produktów rolnych wytwarzanych w gospodarstwie, co najmniej o 30% w stosunku do roku bazowego jest najważniejszym zobowiązaniem wynikającym z uzyskania tej pomocy. Kryje się tu jeszcze jedna pułapka. W roku bazowym nie odnosimy się do faktycznie uzyskanych przychodów, a do wielkości ekonomicznej gospodarstwa. Tę bazową wielkość ekonomiczną ustaloną na podstawie teoretycznie ustalonych przeliczników należy przeliczyć z euro na złotówki wg kursu 1 euro = 4,2722 zł, a ustaloną wartość przemnożyć przez 80,86%. Ustalona w ten sposób kwota będzie wartością przychodu bazowego, od którego liczony będzie wspomniany 30-proc. wzrost. Takie teoretyczne wyliczenia mogą prowadzić do zawyżenia przychodów w roku bazowym, a co za tym idzie – utrudnić wywiązanie się z koniecznego zwiększenia w roku docelowym.

Trzeba jeszcze zwrócić uwagę mniejszym gospodarstwom, że w roku docelowym przychody gospodarstwa nie mogą być niższe niż równowartości minimalnego wynagrodzenia w roku, w którym złożono WOPP – czyli dla rolników, którzy będą się o pomoc ubiegać się w tegorocznym naborze bezwzględne minimum przychodów to 42 540 zł w roku składania wniosku o II ratę pomocy i w kolejnych aż do upływu okresu zobowiązania.

Ile punktów można uzyskać?

Jednak największą przeszkodą w drodze do dotacji mogą okazać się punkty – aby wniosek był rozpatrywany, musi zebrać przynajmniej 3 punkty, a te będą przyznawane tylko za 4 kryteria:

• uczestnictwo w systemach jakości – 4 punkty za rolnictwo ekologiczne, 2 punkty za inne unijne systemy, 1 punkt za systemy krajowe – np. QMP, produkcja integrowana,
• przynależność do grupy producentów – 3 punkty,
• położenie gospodarstwa na obszarze ONW (ale punktowane są tylko ONW położone pow. 350 m n.p.m.) – 2 punkty,
• uczestnictwo w szkoleniach związanych z realizacją biznesplanu – 2 punkty.

Z tych kryteriów punktowych jasno wynika, że kto nie prowadzi produkcji ekologicznej, a jego gospodarstwo nie jest położone na obszarze powyżej 350 m n.p.m., ma marne szanse na zebranie więcej niż wymagane 3 punkty. A takich wnioskodawców może być większość.

Przy bardzo szczupłym budżecie zbliżającego się naboru może się to okazać niewystarczające.