Nabór, który rusza 30 sierpnia, będzie trwał do końca września – o ile oczywiście wzorem innych tegorocznych naborów nie zostanie wydłużony. Zmian w porównaniu z poprzednimi edycjami tego programu jest wiele, choć sama koncepcja pomocy jest podobna do tej znanej choćby z PROW 2024–2020.

Z technicznego punktu widzenia najważniejszą zmianą jest oczywiście nowa forma składania i procedowania wniosków za pośrednictwem aplikacji internetowej, a nie papierowych formularzy. Są także zmiany w zasadach przyznawania pomocy, a szczególnie w zasadach oceny punktowej wniosków, decydującej o kolejności ich rozpatrywania (a czasem także o tym, czy wniosek w ogóle będzie rozpatrywany). Zmianie uległa także kwota pomocy, która obecnie wynosi 200 tys. zł i tak jak dotychczas wypłacana będzie w dwóch ratach.

Czy można dostać premię bez gospodarstwa?

Z wnioskiem o przyznanie premii może wystąpić osoba pełnoletnia, która w dniu składania wniosku ma nie więcej niż 40 lat – w tym zakresie nic się nie zmieniło. Dotychczas jednak, aby o premię wystąpić, młody rolnik musiał być posiadaczem przynajmniej 1 ha gruntów rolnych. Jednak w tym rozdaniu o pomoc mogą ubiegać się także osoby, które jeszcze działalności rolniczej nie prowadzą, ale i takie, które mają już własne gospodarstwa. W tym drugim przypadku na złożenie wniosku o premię dla młodego rolnika mają tylko 24 miesiące, licząc do dnia rozpoczęcia działalności rolniczej.

Tak jak dotychczas za rozpoczęcie działalności uznaje się datę wejścia w posiadanie (nabycie na własność, wydzierżawienie itp.) pierwszego hektara użytków rolnych (lub podjęcie innych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa – np. zarejestrowanie zwierząt gospodarskich). Wyjątek stanowią sytuacje, gdy gospodarstwo nabywa osoba niepełnoletnia albo ucząca się, która faktycznie nie prowadzi w nabytym gospodarstwie produkcji rolnej – w tej sytuacji za datę rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa można uznać datę uzyskania pełnoletności lub ukończenia szkoły.

Ile ziemi musi posiadać młody rolnik?

Nie każde gospodarstwo kwalifikuje się do wsparcia w postaci premii dla młodego rolnika. Gospodarstwo, które posiada lub zamierza przejąć młody rolnik, musi mieć przynajmniej minimalną wymaganą powierzchnię użytków rolnych, albo wielkość ekonomiczną równą co najmniej 15 tys. euro. Jest to też sporą nowością, ponieważ dotychczas zawsze wymagano od młodych rolników gospodarstwa o określonej minimalnej powierzchni UR. Gospodarstwo młodego rolnika w roku bazowym nie może mieć jednak więcej niż 300 ha, a jego wielkość ekonomiczna nie może przekroczyć 150 tys. euro.

Ile wynosi minimalna wymagana powierzchnia UR? To zależy od województwa. W woj. dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, opolskim, podlaskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim w tegorocznym naborze wynosi ona 11,32 ha (równowartość średniej krajowej), w woj. lubelskim 8,16 ha, w woj. łódzkim 8,10 ha, w woj. małopolskim 4,28 ha, w woj. mazowieckim 8,90 ha, w woj. podkarpackim 5,10 ha, w woj. śląskim 8,45 ha, w woj. świętokrzyskim 6,00 ha.

Z tej minimalnej wymaganej powierzchni przynajmniej połowa musi być własnością młodego rolnika (albo być w jego użytkowaniu wieczystym, dzierżawie z ZWRSP lub od JST). Resztę można wydzierżawić od osób fizycznych.

Bez kwalifikacji też można, ale…

Od kandydata do premii dla młodych rolników wymaga się tak jak dotychczas posiadania kwalifikacji rolniczych – czyli kierunkowego wykształcenia lub kombinacji wykształcenia i doświadczenia zawodowego. W tej kwestii nic się nie zmienia – także w zakresie rodzajów wykształcenia uznawanego za kwalifikacje rolnicze. Podobnie jak dotychczas pomoc może być również przyznana osobie, która takowych kwalifikacji rolniczych nie ma w dniu składania wniosku o premię, ale zobowiąże się uzupełnić wykształcenie. W tym rozdaniu na uzupełnienie wykształcenia młody rolnik ma 3 lata od dnia wypłaty pierwszej raty pomocy, ale musi rozpocząć uzupełnianie wykształcenia w ciągu 12 miesięcy od dnia przyznania pomocy. Tym razem już na etapie ubiegania się o przyznanie premii należy zadeklarować rodzaj szkoły, jaką wnioskodawca zamierza ukończyć, aby uzupełnić kwalifikacje.

Najważniejszym mankamentem braku kwalifikacji rolniczych w momencie ubiegania się o premię jest jednak brak punktów za to kryterium, co w niektórych przypadkach może całkowicie dyskwalifikować młodego rolnika z premii.

Konieczne 7 punktów

Choć tym razem kryteriów przyznawania punków jest aż osiem, zebranie minimalnej ich liczby, czyli siedmiu punktów przy braku kwalifikacji rolniczych nie jest wcale łatwe. Punkty przyznawane są za:

• Powierzchnię użytków rolnych w gospodarstwie w roku bazowym – punkty są przyznawane tylko za powierzchnię przekraczająca średnią krajową (dla województw ze średnią niższą od średniej krajowej) lub wojewódzką. Za to kryterium można otrzymać maksymalnie 3 punkty.
• Kwalifikacje zawodowe – za to kryterium w zależności od rodzaju kwalifikacji można otrzymać od 1 do 4 punktów – najwyżej punktowane jest kierunkowe wykształcenie rolnicze na poziomie technikum lub studiów wyższych. Co jednak wymaga podkreślenia – punkty są przyznawane jedynie za kwalifikacje posiadane w dniu składania wniosku.
• Różnicę wieku pomiędzy przekazującym gospodarstwo a młodym rolnikiem – 3 punkty, gdy ta różnica wynosi od 15 do 25 lat i 5 punktów, jeśli jest większa niż 25 lat. Te punkty są przyznawane jednak wyłącznie w sytuacji przekazywania gospodarstwa w całości i na wyłączną własność młodego rolnika.
• Przejmowanie gospodarstwa w całości – jeżeli młody rolnik przejmie przynajmniej jedno gospodarstwo w całości i na własność, otrzyma 4 punkty.
• Uczestnictwo w systemach jakości – 4 punkty za rolnictwo ekologiczne (przynajmniej połowa gruntów), 2 punkty za pozostałe unijne systemy jakości i 1 punkt za uczestnictwo w jednym z systemów krajowych. Punkty są przyznawane także, jeżeli młody rolnik zobowiąże się do przystąpienia do takowego systemu najpóźniej w roku zakończenia realizacji biznesplanu.
• Wielkość ekonomiczna gospodarstwa w roku wyjściowym – w tym przypadku możemy otrzymać maksymalnie 3 punkty. Na dodatkowe punkty mogą liczyć gospodarstwa o wyjściowej wielkości ekonomicznej powyżej 19 500 euro, a punkty wylicza się wg zasady: liczba punktów równa się iloczynowi wielkości ekonomicznej i liczby 0,00015, pomniejszonemu o 2,925. Maksymalną liczbę punktów otrzymają więc gospodarstwa o wielkości ekonomicznej min. 39 500 euro.
• Prowadzenie produkcji zwierzęcej – za to kryterium można uzyskać 2 punkty, ale tylko gdy co najmniej 50% wyliczonej w biznesplanie docelowej wielkości ekonomicznej gospodarstwa jest osiągnięta z produkcji zwierzęcej. Nie wystarczy więc symboliczne posiadanie jednej krowy.
• Dotychczasowa aktywność zawodowa wnioskodawcy – 1 punkt może otrzymać osoba, która jest domownikiem (zarejestrowanym w KRUS) lub uczniem w systemie dziennym, albo studentem na studiach stacjonarnych, lub zarejestrowanym bezrobotnym.

Jak widać z powyższych kryteriów, w tym rozdaniu szczególnie punktowane jest przejmowanie przez młodego rolnika przynajmniej jednego gospodarstwa w całości, co w praktyce nie zawsze jest możliwe. I to właśnie w takiej sytuacji, gdy młody przejmuje tylko część gruntów z gospodarstwa, bez punktów za kwalifikacje może być trudno zebrać wymagane minimum.

Czy można kupić ziemię za "młodego rolnika"?

Premia dla młodych rolników będzie wypłacana tak jak dotychczas w dwóch ratach: 140 tys. zł po rozpoczęciu realizacji biznesplanu i pozostałe 60 tys. zł po zrealizowaniu jego założeń. Pieniądze można przeznaczyć na finansowanie inwestycji w środki trwałe, służące produkcji rolnej (trzeba na nie przeznaczyć przynajmniej 140 tys. zł), a zaliczają się do nich nie tylko maszyny, czy urządzenia, ale także grunty rolne, zwierzęta stada podstawowego czy nasadzenia plantacji trwałych. Przy czym trzeba podkreślić, że zakup ziemi, czy inwestycje w trwałe nasadzenia można w ramach nowych funduszy finansować wyłącznie z premii dla młodego rolnika. Trzeba jednak pamiętać, że tym razem premii nie można wydać na zakup ziemi od małżonka, rodzeństwa (także małżonka), wstępnego lub zstępnego beneficjenta i jego małżonka. Co ważne, ubiegając się o II płatność, trzeba udokumentować wydatkowanie całej kwoty pomocy (200 tys. zł).

Premia a ubezpieczenie w KRUS

Bardzo często młodzi rolnicy pytają, czy po otrzymaniu premii muszą być ubezpieczeni w KRUS i jak długo? Dotychczas taki obowiązek dotyczył 12 miesięcy od dnia wypłaty I raty premii. W obecnym naborze nie ma z góry ustalonego obowiązku podlegania ubezpieczenia w KRUS ani w momencie składania wniosku o premię, ani później. Oznacza to, że równolegle z prowadzeniem gospodarstwa beneficjent premii może prowadzić również inną aktywność gospodarczą, czy to w formie własnej pozarolniczej działalności gospodarczej, czy też podejmując zatrudnienie np. na umowę o pracę.

Nie ma tu jednak pełnej swobody. Składając wniosek o wypłatę II raty pomocy i później, aż do upływu okresu zobowiązania, beneficjent premii musi zagwarantować, że przynajmniej 60% jego przychodów pochodzi z działalności rolniczej. Jedynie 40% może pochodzić z innych źródeł (np. pracy na etacie). Do przychodów z działalności rolniczej zaliczać się będzie nie tylko sprzedaż produktów rolnych, ale także sprzedaż usług rolniczych i przychody z agroturystyki, wszelkiego rodzaju pomoc dla rolników (np. dopłaty bezpośrednie, ale bez pomocy inwestycyjnej), przychody z działów specjalnych produkcji rolnej, przychody z tytułu odszkodowań za ubezpieczone konkretne uprawy lub zwierzęta, przychody z tytułu czynszu za wydzierżawienie lub wynajęcie składników należących do gospodarstwa (ale na cele rolnicze), przychody z tytułu odsetek na rachunku bankowym wydzielonym dla gospodarstwa rolnego.

Zobowiązania dla młodych rolników

Oczywiście, pozyskanie pomocy wiąże się z wieloma zobowiązaniami. O obowiązku uzupełnienia wykształcenia już wspominaliśmy. Z innych zobowiązań warto zwrócić uwagę na realizację założeń biznesplanu. To właśnie z tego dokumentu wynika, na co młody rolnik zamierza wydać pomoc (trzeba rozplanować i udokumentować wydatkowanie całej kwoty 200 tys. zł) oraz jak zwiększyć wielkość ekonomiczną gospodarstwa, co jest jednym z warunków wypłaty II raty pomocy.

Mamy też dużą nowość – wypłata pierwszej raty pomocy jest obwarowana obowiązkowym korzystaniem z doradztwa indywidualnego dla osób rozpoczynających po raz pierwszy prowadzenie gospodarstwa jako młody rolnik, w ramach programu kompleksowego doradztwa rolniczego (jedno z działań PS WPR). Na razie jednak brak bliższych szczegółów tego programu, który zapewne będzie wdrażany przez ODR.

Kolejnym ważnym obowiązkiem warunkującym wypłatę II raty premii jest zwiększenie wielkości ekonomicznej gospodarstwa (czyli wartości SO). Tym razem nie ma jednak jednego uniwersalnego wskaźnika, o jaki ta wielkość ma wzrosnąć. Wszystko zależy od sytuacji wyjściowej wg zasady, że im niższa wielkość ekonomiczna w roku bazowym, tym większy wzrost należy zrealizować. I tak, jeśli w roku wyjściowym gospodarstwo miało nie więcej jak 25 tys. euro SO, musi osiągnąć przynajmniej 30-proc. wzrost tej wartości, jeżeli w roku bazowym wielkość gospodarstwa mieściła się w przedziale 25–50 tys. euro SO, wymagany wzrost to 20%. Przy początkowej wielkości ekonomicznej z przedziału 50–100 tys. euro SO wymagane powiększenie wynosi 15%, a dla gospodarstw, które na starcie miały już 100 tys. euro lub więcej, wymagane zwiększenie wynosi 10%. Gospodarstwa, które na starcie nie miały wymaganych 15 tys. euro SO, muszą zwiększyć wielkość do minimum 19,5 tys. euro SO.

Co trzeba rozliczyć?

Niestety, prowadzenie dokumentacji w naszych gospodarstwach jak kulało, tak i kuleje nadal. Pozyskanie premii dla młodego rolnika, a tym bardziej jej bezproblemowe rozliczenie, wymaga także sprostania biurokracji. Młody rolnik ma obowiązek prowadzenia w gospodarstwie rachunkowości rolniczej w ramach polskiego FADN lub za pomocą narzędzia do oceny ekonomicznej gospodarstwa, które ma przygotować ARiMR.

Niezależnie od tego obowiązku trzeba pamiętać o gromadzeniu dokumentów potwierdzających wydatkowanie premii (faktury, potwierdzenia zapłaty) i innych dokumentów – np. planów nawożenia, ewidencji stosowania środków ochrony roślin czy nawozów. Trzeba się do tego od razu przemóc, aby spokojnie przejść przez cały okres zobowiązania.

ig
fot. Shutterstock