Skuteczne zapylenie kwiatów to gwarancja wysokości plonu i lepszej jakości – owoce są większe, prawidłowo wykształcone i dojrzewają bardziej równomiernie. Niezależnie od cechy odmian – samopłodne czy obcopłodne – trzeba zadbać o optymalną liczbę owadów zapylających na plantacjach.

Dlaczego trzmiel?

Trzmiele – zaraz po pszczole miodnej – są u nas najważniejszym gatunkiem zapylającym uprawy. Wiele zachowań trzmieli powoduje doskonałe wypełnianie „luki”, w której nie działają pszczoły – a mianowicie, trzmiele są aktywne już przy temperaturze 8ºC, podczas gdy ciepłolubne pszczoły są w tych warunkach unieruchomione (7–9°C). Trzmielom nie przeszkadzają w pracy dni pochmurne, wietrzne, mgliste, czy nawet padająca mżawka. Zbierają pyłek również z kwiatów niemających nektaru.

Dużą ich zaletą z punku widzenia ogrodnika jest pozostawanie trzmieli w pobliżu ula, dzięki czemu działają w uprawie (w promieniu 100–150 m od ula), na której ul zostanie ustawiony. Brak komunikacji na poziomie występującym u pszczół powoduje brak obaw o dalsze wędrówki trzmieli.

Wpływ odległości od uli z trzmielami ziemnymi na plonowanie malin odmiany Polana oraz Polka

Trzmiele są bardziej wydajne niż pszczoły miodne przy zapylaniu roślin. Odwiedzają znacznie więcej kwiatów i przenoszą więcej pyłku. Trzmiele mają też ważną dla zapylenia umiejętność wprawiania kwiatów w wibracje (pszczoły jej nie mają) tzw. buzz pollination. Pyłek trafia wówczas z pylników na futerko trzmiela.

Ponadto trzmiele skaczą chaotycznie po roślinach, zwiększając zapylenie krzyżowe. Z kolei pszczoły, opuszczając ul lecą daleko prosto przed siebie, a wracają do ula po linii prostej (wzdłuż rzędu roślin). Chaotyczne działania trzmieli mają znaczenie szczególnie przy zapyleniu odmian jagody kamczackiej i borówki wysokiej. Schemat sadzenia odmian tych gatunków powinien uwzględniać terminy kwitnienia odmian – kwitnące w zbliżonych terminach należy rozmieścić po sąsiedzku.

Wpływ zapylenia na polon ogólny i handlowy pomidorów samokończących odmiany Grandimat

Malina, borówka, kamczacka

Wszystkie rośliny jagodowe wymagają owadów zapylających do osiągnięcia wysokiego plonu. W przypadku maliny zwyżka plonu wynosi od 10 do 40%. Owoce są również bardziej dorodne i regularnego kształtu. Aby zapewnić optymalne zapylenie hektara malin, potrzeba 6 do 12 rodzin trzmiela ziemnego.

Budowa kwiatów borówki wysokiej sprawia, że są trudno dostępne dla pszczoły miodnej. Jednak gatunek ten jest dla pszczół atrakcyjny ze względu na dużą zawartość w kwiatach nektaru. Dlatego pszczoły korzystają często z kwiatów odwiedzonych wcześniej przez trzmiele, uszkadzające korony kwiatów.

Większość odmian jagody kamczackiej to rośliny obcopylne, wymagające zapylenia krzyżowego. Odmiany (2–3) wzajemnie zapylające się należy sadzić rzędami lub w blokach po kilka rzędów tej samej odmiany obok siebie. Powinny kwitnąć w tym samym czasie i cechować się jak najdalszym pokrewieństwem. Z doświadczeń wynika, że owoce powstające w wyniku zapylenia swobodnego (obcym pyłkiem) mają znacznie większą masę. Przykładowo średnia masa jagody odmiany Bakczarskij Velikan przy zapyleniu obcym pyłkiem wynosi 1,5 g, a pyłkiem własnym – 1,0 g. Jeszcze większą różnicę odnotowuje się w odmianie Czulimskaja – 1,2 g wobec 0,6 g, czy Silginka – 1,3 g wobec 0,7 g.

Lepsze niż pszczoły

Zalety trzmieli w stosunku do pszczół:

• dłuższe dni pracy;
• częstsze wizyty u kwiatów (od 1,5 do 2,3 raza);
• przenoszą więcej pyłku (do 2,7 raza więcej);
• odporniejsze na zabiegi chemiczne.

Trzy kolonie = tripol

Tripol to ul dla 3 kolonii trzmieli ziemnych – dla 3 królowych z 350–400 robotnicami oraz młodymi osobnikami (jaja, larwy, poczwarki). Ule można przestawiać w czasie kwitnienia, ponieważ trzmiele nie przyzwyczajają się do uprawy oraz terenu. Tripol ma troje drzwiczek, które można zamknąć, zatrzymując trzmiele wewnątrz na czas zabiegu ochrony roślin i prewencji. Gwarantuje zapylanie przez co najmniej cztery tygodnie i najlepiej ustawić go przynajmniej tydzień przed kwitnieniem.

Gdzie kupić trzmiele?

• Agroconsult (Polibiol);
• Biopartner dystrybutor firmy Biobest (Multi Ule);
• Koppert (Tripol, Natupol – Seeds, Smart, Excel, Booster);
• Royal Brinkmann oferuje ule marki Agrobio.

Katarzyna Wójcik na podstawie wykładów dr Moniki Bieniasz i Tomasza Domańskiego