Pytanie prawne Rzecznik Praw Obywatelskich wynika z rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który raz traktuje umowę przekazania gospodarstwa rolnego jak umowę darowizny, a innym razem jako odmienną. Tymczasem RPO stoi na stanowisku, że taka umowa powinna być traktowana odrębnie od umowy darowizny, a przekazane gospodarstwo należy do majątku wspólnego małżonków.

Dwie sprzeczne interpretacje prawne

Na rozbieżne poglądy w tej kwestii zwrócił uwagę sam Sąd Najwyższy, rozpoznając w 2021 r. skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego, która dotyczyła tego problemu. SN skargę oddalił wskazując, że zarówno w orzecznictwie, jak i literaturze istnieją konkurencyjne poglądy co do charakteru prawnego umowy przekazania własności gospodarstwa rolnego. Prowadzą one, co prawda, do odmiennych, lecz dopuszczalnych wniosków, a żaden z konkurujących poglądów nie może być uznany za rażąco błędny.

Dotychczasowe interpretacje Sadu Najwyższego dotyczące przekazania gospodarstwa na podstawie ustawy z 1977 r. jednoznacznie wskazywały, że wchodzi ono w skład  majątku wspólnego. Ale przepisy się zmieniły. Teraz obowiązuje ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin z 1982 r. A orzeczenia SN wydane na bazie tej ustawy są sprzeczne.

Co mówią sądy ?

W niektórych orzeczeniach SN przyjmuje, że „do umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy należy w drodze analogii stosować przepisy kodeksu cywilnego i innych ustaw o umowie darowizny”. Oznacza to, że gospodarstwo rolne, którego własność przeszła na następcę rolnika, pozostającego w związku małżeńskim i ustroju wspólności majątkowej, w wyniku zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego pomiędzy nim a przekazującym, weszło do jego majątku odrębnego.

Drugi pogląd SN jest kontynuacją stanowiska wyrażonego w uchwale 7 sędziów SN z 2005 r. (dotyczącej umów zawartych na podstawie ustawy z 1977 r.). Zgodnie z nim umowa przekazania gospodarstwa rolnego zawarta na podstawie ustawy z 1982 r. przez jednego z małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej prowadzi do włączenia tego gospodarstwa do majątku wspólnego małżonków.

Niezbędne usunięcie rozbieżności

„W ocenie Rzecznika przedstawione rozbieżności co do oceny charakteru prawnego umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy,[…] wynikają z ukształtowanych, sprzecznych wobec siebie linii orzeczniczych. Rozbieżności powstały w orzecznictwie Sądu Najwyższego i wynikają bezpośrednio z odmiennej wykładni prawa, jednocześnie znajdując przełożenie na orzecznictwo sądów powszechnych. Wobec tego konieczne jest ich usunięcie przez poszerzony skład Sądu Najwyższego w drodze rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego” – napisał w piśmie do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego prof. Marcin Więcek, Rzecznik Praw Obywatelskich.

wk
fot. EnvatoElements